We planten steeds meer voederhagen, bij melkveehouders, akkerbouwers en bij paardenhouders. We helpen ze graag! Sommigen gaan bewust voor het omvormen van hun bedrijf naar agroforestry. Sommigen willen de biodiversiteit herstellen of hun bedrijf klimaatrobuust maken. Veel zien het als een experiment. Zij nemen hun besluit op basis van een heel aantal voordelen die aan heggen (of andere houtige landschapselementen) kleven en bewezen zijn. Welk bewijs is er? Het bewijs vinden we in Britse, Franse, Amerikaanse en Indiase studies.
Waarin zit dat economische gewin? Wat we weten op een rijtje:
Betere opbrengst
Ten eerste dienen houtige landschapselementen, zoals heggen of voederhagen, als natuurlijke windschermen, waardoor de impact van harde wind op gewassen wordt verminderd. Dit leidt tot minder schade aan gewassen (2). In de nabijheid van bomen verdampt minder vocht, waardoor de bodem minder snel verdroogt en gewas beter groeit, ondanks extreme weersomstandigheden. Voor jonge dieren van een veehouder betekent dit dekking in het landschap. Hierdoor vallen minder dieren uit door onderkoeling. Voor beide bedrijfssystemen leidt het tot een hogere opbrengst, wat resulteert in een verbeterde economische prestatie voor de boer.
Besparen op voer
Veetelers (met melk- of vleesvee) kunnen met een heg, die begrazen kan worden, besparen op voer. Het gaat om een voederheg met een mix van planten die ten goede komen aan het welzijn van het vee. De heg voorziet in de dieetwensen van het vee, omdat een struik natuurlijk dieper kan wortelen dan gras. Met die wortels haalt de struik uit de diepere lagen in de bodem voedingsstoffen (gehaltes aan eiwit, mineralen en sporenelementen) die juist erg nuttig of zelfs noodzakelijk zijn voor vee of voor landbouwgewassen. Het begraasbaar oppervlak voor het vee wordt groter door een heg, omdat het dier aan de zijkant èn bovenkant kan snoepen. Voeding die een dier uit een heg kan halen (bijvoorbeeld in de vorm van bladhooi), hoeven niet aangekocht worden om een gezond dieet te voeren. Hiermee worden kosten bespaard.
Besparen op de veearts
Daarnaast is schaduw weldadig voor vee. Met hittestress verteren koeien hun voeding minder goed en geven ze minder melk of zetten ze minder aan (in het geval van vleesvee). Zelfs onvruchtbaarheid, veroorzaakt door oververhitting, kan voorkomen worden door houtige gewassen op het boerenbedrijf. Vee is veel relaxter wanneer zij tijdens hitte de mogelijkheid hebben om schaduw op te zoeken. Het immuunsysteem goed blijft functioneren. Dus ook voor welzijn is het zinvol om houtige gewassen op het bedrijf te laten groeien (3).
Besparen op pesticiden
Daarnaast fungeren voederhagen als habitat voor nuttige dieren, zoals bestuivende insecten en vogels die plaaginsecten onder controle houden. Akkerbouwers kunnen het gebruik van pesticiden tot 50%-70% beperken, met behoud of verhoging van hun oogst (3, 6, 7). Ondertussen stijgt het percentage van natuurlijke predatoren met zo’n 25% door inzet van houtige landschapselementen op het bedrijf binnen enkele jaren (5). Ook het percentage bestuivers neemt toe. Door het verminderen van de behoefte aan chemische bestrijdingsmiddelen kunnen boeren geld besparen en tegelijkertijd profiteren van gezondere gewassen.
Bodem als stevige basis en organisch materiaal
Bovendien beschermt een heg of agroforestry de bodemkwaliteit door bodemerosie tegen te gaan. De wortels houden bodem vast en de heg houdt de modderstromen tegen. Ook voedt de heg de bodem met organisch materiaal en zorgt dat complexe schimmelstructuren in de bodem kunnen herstellen door rust. Dit resulteert op den duur in een hogere opbrengst en een verbeterde landbouwproductiviteit (8).
Extra inkomsten
Bomen in agroforestry-systemen kunnen dienen als bron van extra inkomsten door de verkoop (of eigen gebruik) van hout, snoeiafval (biomassa), fruit, noten of andere boomproducten. Hoeveel dit daadwerkelijk tot extra inkomsten kan leiden, is natuurlijk afhankelijk van hoe het bedrijf (en de afzet van deze producten) is georganiseerd.
Support beleid & markt
Met het oog op het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) is de aanleg van houtige elementen, zoals heggen, voordelig. Landschapselementen gelden als subsidiabele grond. Je kunt er subsidie vanuit het GLB voor krijgen. Houtige elementen (heg, haag, struweel) tellen mee als eco-activiteit en scoren hoog. Ook dit kan dus baten opleveren voor de agrarische onderneming. Ook vanuit de afnemers van je producten, worden in enkele gevallen hogere kostprijs uitbetaald, wanneer vergroening of dierenwelzijn op een bedrijf wordt vergroot.
Kosten of inkomstenderving
De grootste bezwaren waar boeren tegen aan lopen zijn, de volgende: de kosten. Het gaat dan in alle gevallen om beheerkosten (€ 245,- euro per 100 meter, bron: Probos, 2020). Bij boeren die intensief boeren, gaat het ook om kostenstijging/ inkomstenderving door vermindering van bemestbaar oppervlak. Met name deze kosten zijn voor intensieve boeren niet gering, het mestoverschot stijgt explosief. In enkele gevallen gaat het om inkomstenderving uit pacht.
Daarentegen zijn de resultaten van de onderzoeken vóór toepassing van houtige gewassen enorm positief. Stel dat van alle onderzoeken die bewijs leveren voor de economische voordelen van de heg, slechts 10% van toepassing is op een gemiddeld boerenbedrijf in Nederland, dan is het kostendekkend.
Door voederhagen en agroforestry te integreren in de landbouwpraktijk, kunnen boeren op den duur niet alleen profiteren van verbeterde opbrengsten en lagere kosten, maar ook van nieuwe inkomstenstromen. Op de lange termijn dragen deze manier van boeren bij aan een veerkrachtiger en winstgevender landbouwsysteem, waar zowel de boeren als het milieu van profiteren.
We weten dat wetenschap niet altijd overtuigt. Met dit stuk zeggen we enkel: er is wetenschap die bewijzen heeft geleverd. Het is aan de mens, de ondernemer om het te vertrouwen en kiezen voor een hernieuwde route. Wij kunnen slechts faciliteren. De tijd zal het leren.
Afbeelding: Marion Vrijburg
Onderzoeken
Als Hoopheggen voelt het wel “wij van WC-eend, adviseren WC-eend” om dit in een blog te schrijven, vandaar dat de onderzoeken hieronder opgesomd zijn.
Nederland
Verhoogde opbrengst en winstgevendheid: Onderzoek uitgevoerd door het Landbouw Economisch Instituut toonde aan dat boerderijen die voederhagen implementeerden een significante toename van de gewasopbrengst zagen. Door de beschermende werking van de voederhagen tegen wind en erosie werden gewassen minder aangetast, wat resulteerde in een hogere kwaliteit en kwantiteit van de opbrengst. Deze verbeteringen vertaalden zich rechtstreeks naar een verhoogde winstgevendheid voor de boeren, aangezien ze minder kosten hadden door lagere verliezen en hogere opbrengsten.
Kostenbesparing op pesticiden: Een onderzoek van de Wageningen University & Research wees uit dat boeren die agroforestry praktijken implementeerden aanzienlijk konden besparen op de kosten van pesticiden. Door het creëren van biodiverse omgevingen met behulp van agroforestry, werden natuurlijke vijanden van plaaginsecten aangetrokken, wat resulteerde in een verminderde behoefte aan chemische bestrijdingsmiddelen. Deze vermindering van pesticidenkosten droeg bij aan de verbetering van de netto-inkomsten van de boerderijen.
Diversificatie van inkomstenstromen: Een langetermijn-studie uitgevoerd door het Louis Bolk Instituut toonde aan dat boerderijen die agroforestry implementeerden aanzienlijke diversificatie van inkomstenstromen ervoeren. Door de integratie van fruit- en notenbomen in hun landbouwgrond konden boeren extra inkomsten genereren uit de verkoop van boomproducten. Deze diversificatie verminderde de afhankelijkheid van enkele gewassen en maakte boerderijen veerkrachtiger tegen marktfluctuaties, wat resulteerde in een stabielere financiële situatie voor de boeren.
Frankrijk
INRA (Institut National de la Recherche Agronomique): Onderzoek uitgevoerd door INRA heeft aangetoond dat agroforestry-systemen in Frankrijk kunnen leiden tot een verhoogde bodemvruchtbaarheid en een verbeterde waterretentie. Deze verbeteringen resulteren niet alleen in een hogere opbrengst van gewassen, maar ook in een vermindering van de behoefte aan irrigatie, waardoor boeren kosten kunnen besparen en hun winstgevendheid kunnen vergroten.
Verenigd Koninkrijk
Cranfield University: Een onderzoek van Cranfield University in het Verenigd Koninkrijk heeft aangetoond dat agroforestry-systemen kunnen bijdragen aan de verbetering van de biodiversiteit op boerderijen. Door het integreren van bomen op landbouwgrond kunnen boeren profiteren van de ecosysteemdiensten die bomen bieden, zoals habitat voor natuurlijke vijanden van plaaginsecten. Dit kan leiden tot een vermindering van de noodzaak van chemische bestrijdingsmiddelen en dus tot kostenbesparingen voor boeren.
Deze studies uit Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk onderstrepen de economische voordelen van agroforestry en tonen aan dat deze praktijken niet alleen ecologische, maar ook financiële voordelen kunnen opleveren voor boeren in verschillende delen van de wereld.
Bronnen
- Hedge fund, Organic Research Centre & The Countryside Charity (2021)
- Klein, A. M. et al. Importance of pollinators in changing landscapes for world crops (2007)
- Lamichhane, J. R., Dachbrodt-Saaydeh, S., Kudsk, P. & Messéan, A. Toward a reduced reliance on conventional pesticides in European agriculture. (2016).
- Montgomery, I., Caruso, T. & Reid, N. Hedgerows as Ecosystems: Service Delivery, Management, and Restoration. (2020).
- The National Center for Biotechnology Information (2020).
- Indian Council of Agricultural Research & Woodland Trusts and University of Reading.
- Peng, R., Incoll, L., Sutton, S., Wright, C., Chadwick, A. (1993), University of Leeds en Morandin et al (2016)
- Soil Health and Sustainable Agriculture by Monther.M. Tahat ,Kholoud M. Alananbeh, Yahia A. Othman, and Daniel I. Leskovar
